Artikelen

Waarom verrijkingslessen?

Onderbouwing bij de lesideeën in Talent

Els Schrover en Maryan Camps

Wat is nou fijner en belangrijker voor een kind op school, dan greep op de wereld krijgen door moeilijke dingen te leren begrijpen? De verrijkingslessen van Talent bieden daartoe mogelijkheden. Het leerdoel is de leerlingen aan te moedigen vragen te stellen, na te denken over dingen die ze opmerken, en vooral: om zich vrij te voelen zélf naar antwoorden te zoeken, door proefjes op te zetten, taalspelletjes uit te proberen, na te denken over de opzet van een schilderij of beeld, of door hun eigen producten te maken en samen te evalueren.

 

Op het eerste gezicht kunnen de Vooruit- lessen in Talent misschien lijken op vrijblijvend gefrutsel, een soort knutselen voor verwende kinderen die het tóch al zo gemakkelijk hebben op school, omdat ze goed kunnen leren. ‘Áls ze dan al extra aandacht nodig hebben’, is de gedachte, ‘laat die hoogbegaafde leerlingen dan in elk geval iets leren wat moeilijk en vooral nuttig is, met computers of zo. We hebben straks toch vooral mensen nodig die sterk zijn in artificiële intelligentie? Nou, laten ze zich dáár dan op voorbereiden. Lessen met papieren helikoptertjes, dat heeft niemand nódig, dat is spélen.’

Mensen die zo denken, kijken vooral naar de inhoud van de les, de leerstof en het eindresultaat dat de leerling kan laten zien. Veel mensen denken ook nog, dat ‘iets maken met je handen’ het tegenovergestelde is van ‘leren met je hoofd’. Wie ooit een vogelhuis getimmerd heeft, of een plooirok genaaid, weet dat dat niet waar is.
Het leerdoel van een goede verrijkingsles is niet alleen gelegen in het product. Het gaat om het diepere inzicht dat de leerling verwerft door ervaringen op te doen met weerbarstig materiaal (papier of karton bijvoorbeeld), of door ervaringen op het gebied van samenwerking, zoals wel of niet je idee durven delen met de groep. 

 

'Een goede verrijkingslessen gaat niet alleen om het product'

Denk- en leerproces
Het gaat bij een verrijkingsles om het denk- en leerproces, waardoor je inzicht krijgt in jezelf als iemand die leert. Hoe laat jij je plannen werkelijkheid worden? Als je hoogbegaafd bent, is de kans groot dat je goed kunt nadenken en plannen kunt maken. Maar hoe voer je die uit? Probeer je jouw wil en het idee in je hoofd op te leggen aan de (weerbarstige) werkelijkheid? Of leer je juist om inzicht te krijgen in wetmatigheden zoals de zwaartekracht, in het geval van zo’n helikoptertje van papier? Om daar vervolgens je plannen op aan te passen, zodat je die krachten leert gebruiken, in plaats van ertegen te vechten omdat ze zich niet voegen naar wat jij in je hoofd had bedacht? Blijf je een probleem met groeiende wanhoop steeds op dezelfde manier aanpakken, omdat je in de reguliere schoollessen nog nooit met dit soort weerstand hebt leren omgaan? Of leer je om flexibel te zijn en een nieuwe aanpak te bedenken?
Het is nuttig om jong te leren de krachten in te schatten waarmee je werkt, of dat nu de zwaartekracht is, de (on)wil van je teamgenoten of je eigen angst om fouten te maken. Dat maakt dit soort leerervaringen, naast frustrerend, ook verrijkend.
In feite leren de leerlingen dergelijke zaken bij álles wat ze op school doen. Maar in de reguliere lessen is dat inzicht in jezelf een onopgemerkt en onbesproken bijproduct van het werken voor een rapportcijfer. In de verrijkingsles wordt dat ongemerkte bijproduct juist het hoofddoel van de opdracht en als zodanig wordt het expliciet benoemd en met de leerlingen besproken: wat heb je geleerd over jezelf en over je eigen manier van denken? Wat begrijp je nu beter over ‘evenwicht’, over ‘reclame’ of ‘de lichtval op een stilleven’, en hoe kun je dat inzicht gebruiken voor nieuwe plannen of opdrachten? Wat heb je geleerd over andere manieren om een probleem aan te pakken door naar je teamgenoten te kijken? 

 

Denken over wetten
Verrijkingslessen, proefjes en experimenten zijn een goede manier om grote dingen te leren begrijpen, zoals de wetten van de zwaartekracht, de eigenschappen van licht, of hoe je eigen zintuigen werken. Dat zijn momenten waarop je als kind je greep op de wereld versterkt. Het zet je aan tot nadenken over de wetmatigheden die de wereld ordenen. Als dat besef van wetmatigheid en logica doordringt, kan het ons vervullen met een diep ontzag. Dat is de beste vorm van leren zou je zeggen, omdat zo’n ervaring je verandert. Je neemt iets voor altijd ‘mee’ nu je het weet.
Dit geldt voor alle kinderen in de klas, en daarom zijn verrijkingslessen geschikt voor álle leerlingen. Voor de hoogbegaafden geldt dat nog extra, omdat zij in hun gretigheid om dingen te begrijpen door deze verrijking op weg geholpen worden om nog verder te denken, meer vragen te stellen, en misschien hun eerste stappen te zetten op het pad naar een levenslange hobby of beroep.
Eén van de belangrijke eisen die wij stellen aan een verrijkingsles is altijd dat de leerlingen erdoor aan het denken gezet worden. Dit is precies wat een goede verrijkingsles aanmoedigt: nieuwe experimentjes of opdrachtjes voor jezelf bedenken, om nieuwe vragen te kunnen beantwoorden.
Om dit leerproces zo aantrekkelijk mogelijk te maken, kiezen we voor kleine, concrete en speelse opdrachten, waarachter die grote wetmatigheden schuilgaan. Inzicht daarin, en inzicht in de eigen flexibele denkkracht, dát is het grote leerdoel dat schuilgaat achter de simpele Vooruit-opdrachten in Talent. Een verrijkingsles is voor ons geslaagd, als de deelnemer goed kan uitleggen wat de bedoeling was, wat er wel en niet lukte en wat hij of zij ervan geleerd heeft.

 

Referenties

De grondslag voor dit artikel is hoofdstuk 5, ‘Verrijkingsprogramma opzetten’, uit:
Els Schrover: Uitdagend onderwijs aan begaafde leerlingen. Verrijkingstrajecten met effect. (2019, 2015).

 

Meer verdieping is te vinden in de volgende boeken die aan de Vooruit-opdrachten ten grondslag liggen:

John D. Bransford, Ann L. Brown en Rodney Cocking (eds): How people learn. Brain, Mind, Experience and School (2000).

Hope J. Hartman (ed.): Metacognition in Learning and Instruction. Theory, Research and Practice (2002, 2001).

Maureen Neihart: Peak Performance for Smart Kids: Strategies and Tips For Ensuring School Success (2008).

David A. Sousa: How the Gifted Brain Learns, tweede editie (2009).

 

Deel dit artikel