‘Er zakken leerlingen die geknipt zijn voor de universiteit’

Gooi er een euro in en Chris van den Berg praat zo een uur vol. In het hart van de conrector en leraar Duits van het Rotterdamse Zuider Gymnasium brandt een vurige liefde voor passend onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen. ‘De heersende opvatting is nog te vaak: hoogbegaafde leerlingen komen er wel. Ook zonder specifieke ondersteuning. Die zijn slim genoeg. Maar we weten allang dat dat niet klopt. Als leerlingen op de basisschool zich zitten te vervelen, kan het op allerlei manieren misgaan.’

Ambitieuze doelstelling
Lange tijd was er in de regio Rotterdam weinig aandacht voor hoogbegaafde leerlingen, aldus Chris. ‘Een paar jaar geleden besloten de school, het schoolbestuur, het Samenwerkingsverband en de gemeente Rotterdam dat te veranderen. Dat resulteerde in een aantal acties, waaronder de oprichting van een zelfstandige school: het Zuider Gymnasium. Daarvoor waren wij een afdeling van een middelbare school.’ Het gymnasium formuleerde een stevige ambitie. Chris: ‘We wilden passend onderwijs bieden aan hoogbegaafde leerlingen. Onze gedachte was: als we ervoor kunnen zorgen dat die specifieke, moeilijke doelgroep hier goed kan functioneren, dan kan elke leerling het.’

Leren functioneren
Moeilijke doelgroep? Chris licht toe: ‘Hoogbegaafden staan vanwege hun manier van denken soms aan de zijlijn van de samenleving. Ze zijn talentvol en kunnen vanuit hun positie de samenleving goed overzien, maar omdat ze aan de zijlijn staan, vallen ze wat makkelijker buiten de boot. Ze balanceren soms op de scheidslijn van wel of niet kunnen meegaan in het systeem. Aanpassen aan de norm is voor hoogbegaafden soms lastig, maar ook de enige manier om gelukkig te worden. Want als je geïsoleerd leeft, mis je veel van de samenleving. Wij focussen ons op deze doelgroep en helpen hen succesvol te zijn op school, zodat ze kunnen functioneren in de samenleving, met wie ze ook omgaan.’

Hoogbegaafden vormen slechts een deel van de populatie van het Zuider Gymnasium. ‘Onze leerlingen komen overal vandaan. Ook uit Rotterdam-Noord en dorpen in de omgeving. Onze school staat in Rotterdam-Zuid, een stadsdeel met de nodige uitdagingen. Deze leerlingen komen veelal uit een milieu waarin leren niet de hoogste prioriteit heeft, met gezinssituaties waarin het lastig leren is en waar taalachterstanden en geldgebrek veelvuldig voorkomen. We hebben ons onderwijs bewust ingericht op deze doelgroep, met elementen als een vast lesrooster en goede docenten die binnen de lessen zien wat een leerling wel en niet kan, die leerlingen aan het leren krijgen en die in staat zijn binnen de lessen te differentiëren.’

Heterogene groep
Dat je differentieert op de basisschool, oké. Daar zijn de verschillen tussen de leerlingen groot. Maar op de middelbare school zijn de verschillen zo’n beetje uitgekristalliseerd, toch? Chris: ‘Ja en nee. Natuurlijk vormen de gymnasiasten een groep leerlingen die goed kan leren, maar binnen deze populatie zijn de onderlinge verschillen groot. Sterker nog, het is een extreem heterogene groep. Ik vind IQ geen goede maatstaf, maar als je die zou hanteren, dan heb je het over leerlingen die variëren van ongeveer 110 tot meer dan 145. Die afstand is net zo groot als tussen havo en vmbo-kader en daar geef je ook niet op dezelfde manier les.’

Belonen
Differentiëren is leuk en kan nuttig zijn, maar er zitten ook nadelen aan. ‘Als je niet oppast, ga je voorbij aan wat het systeem van leerlingen vraagt. Je zult je tot het systeem moeten zien te verhouden en je ontkomt er niet aan om dingen te doen die je niet leuk of interessant vindt om bijvoorbeeld je diploma te behalen. De hamvraag is dan: hoe motiveer je leerlingen daartoe?’ Chris schetst de manier van werken van het Zuider Gymnasium. ‘Een leerling moet bij Frans de juiste accenten op de juiste woorden zetten, anders gaat hij niet over. Misschien heeft hij een hekel aan Frans en laat hij het vak later voor altijd vallen, maar op dit moment ontkomt hij er niet aan. Wij zoeken het in beloning. De leerling mag één les Frans laten vallen om te werken aan een project dat hij leuk vindt als hij die andere les Frans volgt én laat zien dat hij die accenten beheerst.’ Deze aanpak heeft volgens Chris een belangrijk neveneffect. ‘De leerling ervaart op deze manier dat hij zich kan motiveren om iets te doen wat nodig is, ook al vindt hij het vervelend en niet nuttig. Vergelijk het met belasting betalen. Dat moeten we allemaal, zo zit de samenleving nou eenmaal in elkaar. Het is nodig en we ontkomen er niet aan.’

Hoezo maatwerk
Vanuit zijn bevlogenheid ergert Chris zich aan de weeffouten in het Nederlandse onderwijssysteem. ‘Onze overheid werkt al een aantal jaren aan maatwerk in het onderwijs. Stel, je zit op de havo en rondt een paar vakken af op vwo-niveau. Dan kun je voor die vakken een maatwerkdiploma krijgen: een aantekening dat je die vakken op vwo-niveau hebt afgerond. Prima, maar waarom kan dat ook niet omgekeerd: dat je bijvoorbeeld als gymnasiast een aantal vakken op havoniveau afrondt? Een kleine zeventig procent van onze leerlingen kiest een bètaprofiel. Daar zitten echt briljante leerlingen tussen. Die worden nu gedwongen op vwo-niveau Frans of Duits te doen, terwijl ze daar nooit meer iets mee gaan doen. Ieder jaar weer laten wij noodgedwongen getalenteerde leerlingen zakken omdat ze bepaalde talen niet op vwo-niveau kunnen afronden, terwijl ze geknipt zijn voor een bètastudie aan de universiteit en ons land met hun talenten verder kunnen helpen. Kortom: certificaten kunnen wel omhoog, maar niet omlaag. Hoezo maatwerk?’

Op een eerder dit jaar gehouden conferentie over hoogbegaafdheid opperde Chris het onderwijsstelsel aan te passen. ‘We laten leerlingen zakken en ze gaan vervolgens gedemotiveerd naar het volwassenenonderwijs, om daarna zo snel mogelijk te gaan werken. Dag, mooie bèta-arbeidskracht die we zo goed hadden kunnen gebruiken! En vervolgens halen we technisch talent uit het buitenland. Technisch talent kan zich talig ook in de basis vormen met een mooi havo-certificaat voor Frans of Duits. Zo houden we het belang van extra vakken en de rijkdom van een brede opleiding in stand, maar sorteren we in het VO alvast voor op de passende vervolgopleiding. Dat zou zo mooi zijn!’

Hoogbegaafden op het vmbo
Ook al zoiets raars: behoorlijk wat hoogbegaafden volgen onderwijs aan het vmbo. Chris: ‘Hoogbegaafde leerlingen worden nog altijd vaak niet gezien. Sommige zitten thuis, andere kiezen voor het vmbo. Begrijp me niet verkeerd: ik vind het vmbo een geweldige richting, maar sommige van hun leerlingen zouden gelukkiger worden van een meer theoretische opleiding. Mits ze begrepen worden en goede begeleiding krijgen. Laten we dat herkennen en begeleiden nou eens op orde krijgen. Dat werkt volgens mij beter dan kleinere klassen, meer begeleiding en de afschaffing van een verplicht examen voor hoogbegaafden. Het is een illusie te verwachten dat de maatschappij zich aanpast aan de relatief kleine groep hoogbegaafden. Laten we de hoogbegaafden helpen zich te verhouden tot de huidige samenleving. Dat werkt het best.’

Basisschool: geen ‘rare trajecten’
Oscar van der Want (18) heeft het Zuider Gymnasium in zijn geheel doorlopen. Vorig jaar, op zeventienjarige leeftijd, behaalde hij zijn diploma. ‘Ik zat op een basisschool in Barendrecht. Het was geen leuke tijd, ook al deden ze hun best extra verdieping te bieden. Ze boden wel wat extra’s, maar dat ging heel moeizaam. In groep 4 concludeerden ze dat ik klaar was met de stof voor de basisschool. Toch moest ik alle toetsen maken om te bewijzen dat ik de stof beheerste. Bovendien vreesden ze dat ik de connectie met mijn vrienden zou verliezen als ik een klas zou overslaan. Daar was ik trouwens zelf ook een beetje bang voor.’

Uiteindelijk skipte Oscar toch groep 5 van de basisschool. ‘Achteraf gezien een goede keuze, want daarvoor was ik soms behoorlijk somber. Ik voelde me hopeloos, wist me geen raad en had geen idee wat ik moest doen. Rekentijger hielp me bijvoorbeeld niet: ik ben niet van het rekenen. Pas toen ik op het Zuider Gymnasium kwam ging het beter, omdat ik alle ruimte kreeg om uitdagende projecten te doen.’

Tussenjaar
Oscar koos ervoor een tussenjaar te doen. ‘Ik wilde ontdekken wat ik het leukst vond. Ik ben er inmiddels uit. Ik werk momenteel in het Erasmus Medisch Centrum en heb me ingeschreven voor geneeskunde aan de Erasmus Universiteit. Ik heb de selectie met succes doorlopen, dus ik kan na de zomer beginnen met mijn studie. Ik heb er heel veel zin in.’

Ging Oscar met zevenmijlslaarzen door zijn studie heen, het tempo van Victor van der Want (15) ligt nog wat hoger. ‘Mijn verhaal lijkt veel op dat van Oscar. Ik zat op dezelfde basisschool en liep tegen dezelfde problemen aan. Op de basisschool heb ik groep 2 overgeslagen en ook de tweede klas op het Zuider Gymnasium. Als alles goed gaat, slaag ik dus als ik zestien ben.’ En dan? Ook een tussenjaar? Victor: ‘Ik denk dat ik doorga met studeren. Ik weet al zo goed als zeker wat ik wil gaan doen: technische geneeskunde. Ik heb vanuit school stage gelopen in het Erasmus MC en ben wel zo ongeveer om.’

Geen toeval
Twee hoogbegaafde kinderen: is dat toeval? Oscar: ‘Waarschijnlijk niet. Onze vader is vast ook hoogbegaafd. Hij had de grootste moeite met zijn vervolgstudie en heeft die niet afgemaakt, maar hij werkt op een hoog niveau in zijn vakgebied. Hij was in zijn schooltijd extreem ongelukkig, omdat hij nooit goed werd uitgedaagd. Onze moeder heeft het atheneum gedaan en heeft recent nog een hbo-opleiding gedaan. Wij vinden het alle vier geweldig dat Victor en ik hier zo ons plekje hebben gevonden. Van een school als het Zuider Gymnasium heeft onze vader alleen maar kunnen dromen.’