Leer-krachtig zijn in niet-weten
Anders kijken naar intense kinderen in de klas
Lotte van Lith is een intens mens en hierover schreef ze een serie gedichten. De redactie van Talent ging met haar in gesprek over intense kinderen in de klas.
Lotte is begaafdheidsdeskundige en internationaal bekend door haar werk met de Theorie Positieve Desintegratie van Kazimierz Dabrowski. Ze doceerde onder andere bij Novilo, is spreker op congressen, auteur van het boek Intens mens, begeleider van jongeren en volwassenen en ze is dichter. Haar website heet A Lot Of Complexity. [1]
Als het woord ‘intensiteit’ nog niet bestond, had Lotte er een term voor uitgevonden. Ze is een intens mens en in haar huist het intense mensje dat je misschien herkent uit je klas. De gedichten van Lotte in dit artikel maken onderdeel uit van een serie waarin dit intense kind centraal staat. Intensiteit is iets dat zich openbaart in de verbinding met anderen. Wanneer die verbinding ontbreekt, kan die zichzelf opsluiten. Lotte deelt haar visie op het beleven van intense kinderen in de klas.
Een mensje van diepte
Zij is een meisje van diepte
Ze eet prikkels, proeft fijnzinnig en herkauwt
waar ze van houdt
Als je haar met jóuw prikkels volstouwt
wordt ze moe, trekt ze zich terug, zie je ziekte
Zij is een meisje van lange, stille blikken
die zich op het meest onrustige kindje richten
Als je haar met moeten aanjaagt
is zij diegene die intens vertraagt
Ze is een meisje van rietstengels in haar gezicht,
schootzitten tot zitplek aan toe
en aubergine als mooie kleurnuance
Met een onbekende op straat zal ze gul sjansen
maar laat haar niet te lang op een oneigenlijk ritme dansen
Zij is een meisje van diepte
Onthouden afspraken, ongewoon lange zinnen,
onaangekondigde, onoverzichtelijke veranderingen
in een omgeving die haar niet spiegelt?
Duurt het allemaal wat langer, ze is zich op de complexiteit
aan het bezinnen
Zij is een meisje dat snel gaat
maar niet omdat dat mooi op haar peutercv staat
Haar tempo, door emotionele natuurwetten bepaald
Auto…Mama!..nomie...dát is waar ze goed op vaart
Zij is een meisje van diepte
‘Nog dieper dan diep dan het diepst van de zee’*
Met haar betrokkenheid
telt ze empathisch voor meér dan twee
*deze zin wordt geparafraseerd uit Was de aarde vroeger plat? van Bette Westera, een van de favoriete voorleesboeken bij ons thuis.
Moeder
Lotte: ‘Toen ik moeder werd voelde ik een enorme bron van liefde, maar tegelijkertijd merkte ik hoe uitdagend het was – en is – om werkelijk, helemaal aanwezig te zijn in de verbinding. Dit blijft me prikkelen. Toen ik merkte dat er van alles in mij speelde dat het moeilijk maakte om in verbinding te zijn, ben ik gaan zoeken. Het werd een intensieve existentiële zoektocht naar hoe authentiek te zijn in relaties. De gedichten Intense Mensjes maken hier deel van uit. Het zijn pogingen om onze dochter te zien, om mezelf als kind te zien, om (eventjes) andere kinderen te zijn en te zien. Om iets van de openheid en spontaniteit te zien, om te herkennen dat kinderen helemaal eigen mensen zijn en tegelijkertijd te openen richting deze spiegelende verbinding. Dit verlang ik en gedichten schrijven is een manier voor mij om uiting te geven aan dit onderzoek. Ik hoop ook dat gedichten iets van een frisse blik bij de lezer oproepen.’
Ze leert mij
Stampen in de plassen, krijten met álle kleuren
sniffen, splijten, opgaan in intense geuren
acceptatie van wat is, veel open deuren
mij van gestolde gedachten losscheuren
Ze leert mij cijfers en letters links laten liggen
verlangzamen - ontspannen met een planning overhoop liggen
Ze leert mij zingen, kinderliedjes nooit gekend
Ze leert mij dansen, als een vis en vogel met voorpret
Vleugels die op het punt staan uit te klappen
Daar is de uitslaande vraag
Hoe kunnen we onze relatie met Gaia opknappen?
Ze leert mij momentum
Tienduizend indrukken
in mijn zenuwstelsel
een intiem familiealbum
Ze leert mij dat mij niet om mij gaat
Ze leert dat mij een stem is die ook in haar doorpraat
Generaties weerklinken in haar moedertaal
Mijn leven vindt zin op peuterschaal
Aangespannen tijdsspanne, grote levensvragen
Wat is ons toekomstbestendig levensverhaal?
Ze leert mij de Tao, x ,y, Zèn
Stilzitten met verdriet, wie ik ben
Ze leert mij zien met gevoel
leven zonder doel
Vertrouwen op wat komen gaat
weten waar verbinding volstaat
Patronen
Lotte: ‘Ik merk dat het me raakt hoe we onze maatschappij inkleden, welke conditioneringen daarin spelen. De nadruk op prestatie verontrust me. Een goede vriendin, Desirée Houkema, zegt weleens: “We moeten niet versnellen, we mogen vertragen.” Dit resoneert.
Het is uitdagend om geen beelden neer te zetten die ook weer vastgezet worden: “Begaafdheid is dít”. Ook zoiets als ‘intens’ komt namelijk in duizend-en-een vormen, het is immers in beweging en is evengoed iets tussen mensen. Ik wil het geen etiket laten worden dat diversiteit en levensloop vastzet. Mijn eigen pijnen klinken ook in de gedichten door. Dat is oké, maar ook iets dat me scherpstelt. Er zijn altijd meer verhalen en ervaring is altijd veel directer dan verwoording. Intenser. Eigenlijk probeer ik iets van de intensiteit te verhalen. Onmogelijk, pogend, experimenterend, immer falend. ‘Grimlachend’.
Wat maakt dat we school vaak zo vormgeven dat het een ‘moeten’ of een ‘horen’ wordt en minder een ‘ontdekken’ en ‘verbinden’? Wat van ons raakbare, intense mens-zijn blijft uit zicht als we angst vóór laten gaan op openheid? Soms voelt het alsof we de neiging hebben om iets vast te grijpen, zoals prestatie, uit angst voor een leegte. Terwijl de leegte het ontstaan van eindeloos veel vormen is. Als we elkaar dus de ruimte bieden om daarin te zijn, dan verschijnen – en verdwijnen – er spontaan nieuwe vormen.
Wat ik hier concreter mee bedoel: ik denk dat het samen zijn in niet-weten, aanwezig zijn in onzekerheid, krachtig is als vorm van leren door sámen te leven. Dan opent er een onderzoeksveld dat niet zozeer gaat over de rolverhouding leerkracht-leerling of goed-fout, maar over geraakt zijn, nieuwsgierigheid ervaren, gegidst worden in hoe onderzoek vorm te geven, schoonheid ervaren. Iets in mij voelt zich hiertoe aangetrokken, terwijl ik tegelijkertijd merk dat ik dit zelf lang niet altijd consequent naleef. Hoe verweef ik dit diepere weten met dagelijks leven? Enerzijds gebeurt dat vanzelf, anderzijds vraagt het expliciete aandacht.’
Leerkracht
Lotte: ‘Ik denk dat het oké zijn met onzekerheid, het niet-weten, misschien het grootste geschenk is dat een leerkracht kan inbrengen in de verbinding. Kinderen zijn gewoon mensen en metaforisch kun je hoogbegaafde kinderen als kleine grote mensen beschrijven. Dit kan veel levendigheid wakker maken in het contact. Daarom is het belangrijk samen te vertoeven in het niet-weten. Dat wat het kind bij je aanraakt kan ook weerstand oproepen, pijn raakt. Dan kan de kritische stem van je ouders of oude leerkracht ineens bovenkomen. Soms dragen we dit over en dat kan verwarring geven. Hier ligt een gevoelsrijke kans. Een kind voelt ten diepste dat er iets niet stroomt, zogezegd. Hoe is het om daar samen in te zijn? In plaats van overfocussen op de voorsprong, ga je naar de ‘oorsprong’, naar de beleving.
Ik ben me gaandeweg gaan identificeren als leraar. Daarin zit een neiging tot entertainment die ik als kind leerde kennen en mijn gedrevenheid tot leren, maar ook het los staan van de groep en het haastig zoeken naar identiteit. Dat brengt blinde vlekken. Ik ben bijvoorbeeld meer gaan ‘zenden’ dan luisteren. Of iets in mij bezigt de overtuiging dat ik ‘het moet weten’ en de rol van begeleider benadrukt dit. Iets in mij zoekt deze bevestiging ook. Daar sta ik dan als spreker, als degene die ‘het weet’. Daar wil ik het niet bij laten. Hoe ben ik in de leegte die daarna onherroepelijk volgt? Deze leegte heb ik vaak gevuld met ongezonde neigingen, snakkend naar intensiteit, onbehept in het zijn met de onzekerheid.
Als de leerkracht vooraleer een begeleidend mens in verbinding is, dan krijgt het kind eerder toegang om de aanwezigheid van de leraar in zich te onderzoeken en vice versa. Dat geeft kans op leren in vrijheid. De leerkracht als rol heft zich als het ware metaforisch op terwijl de ‘leer-krácht’ wel voortgaat. Dit is als loslaten, niet meer grijpen naar rollen. Elkaar ontmoeten, vanuit nieuwsgierigheid ontdekken en sensitief grenzen leren kennen. Zo beleefd, is leerkracht, ouder of kind zijn héérlijk. En eerlijk…’
Voeldenken
‘Hij heeft wat meer tijd nodig, want hij denkt niet alleen met zijn hoofd. Zijn hele lijf denkt mee. Dat is best een samenwerking, af en toe knettert het. Hoofd, schouders, knieën, teen. En met een eigen ritme, melodie. In de vertraging ontstaat zijn tempo. Zijn hoofd is een hoofduitgang, als het deurtje tussen het voelen en denken voldoende openstaat, dan hoor je van hem. Zijn grootste taak in dit kleine leventje is om dat deurtje open te laten staan. Dat klinkt misschien weinig ambitieus. Toch weet ik…. als hij op kleine schaal mag voelen, dóórvoelen, zal hij op grote schaal durven denken. Met precisie afstemmen, op zichzelf en de wereld. Eenmaal op gang, zal hij je verrassen. Hij denkt dwars. Er blijkt een kortere en veel creatievere route naar de oplossing te bestaan. Knieën, schouders, teen, hoofd. Puntje van je oren, zoiets. Ik had het niet kunnen bedenken. Hij kan zoiets voeldenken. Mooi hè. Er zijn gebaande paden en er zijn....onontgonnen zenuwpaden. Laatst was hij aan het tekenen. “Kijk juf”, zei hij vrolijk, “mijn handen hebben een eigen willetje”. De hele wereld leeft, ademt, ís. Soms droomt hij intens, dan ben ik een tikkeltje jaloers. De reizen die hij maakt. Wat zou er toch in dat koppie omgaan? Ik beeld me in dat ik het me niet kan voorstellen. Dat zeg ik dan ook met een guitige stem en dan ligt hij dubbel van het lachen. Ook zijn héle lijf lacht. Hij is een buikspreker.’
1. Lotte is ook grondlegger van de Nederlandse website positievedesintegratie.nl.